Αρχή της μεθόδου - εφαρμογές. ■ * Από το σύνολο των φυσικοχημικών μεθόδων μελέτης των ζωγραφικών έργων τέχνης, αναμφισβήτητα ξεχωρίζουν εκείνες με τη βοήθεια των οποίων συλλέγονται πολύτιμες πληροφορίες σχετικές με την αποκάλυψη της μικροστρωματογραφικής δομής, της τεχνολογίας κατασκευής και τον εντοπισμό μη ορατών νεώτερων ή παλαιότερων επεμβάσεων στο αισθητικό αποτέλεσμα, αξιοποιώντας τη φυσικοχημική συμπεριφορά των υλικών κατασκευής υπό την επίδραση ακτινοβολιών διαφορετικού μήκους κύματος. Στην προκειμένη λοιπόν περίπτωση δεν υπάρχει η επιτακτική ανάγκη της δειγματοληψίας, απόλυτα απαραίτητης στις περιπτώσεις εφαρμογής ενός πλήθους χημικών και φυσικών μεθόδων ανάλυσης των έργων τέχνης. Σε παλαιότερες εργασίες (1,2,3) έχει ήδη περιγράφει η ερευνητική μεθοδολογία όλων σχεδόν των «μη καταστρεπτικών» αυτών μεθόδων, των οποίων η εφαρμογή περιλαμβάνει τη χρήση διαφόρων ήλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών, όπως της υπέρυθρης, ορατής, υπεριώδους, ακτινών X, ακτινών γ, κ.λ.π. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η μέθοδος της υπέρυθρης ρεφλεκτογραφίας, η οποία προτάθηκε, στη μορφή που είναι σήμερα, σαν εργαλείο έρευνας και παρατήρησης των ζωγραφικών έργων τέχνης, στις αρχές της περασμένης δεκαετίας από τον VAN ASPEREN DE BOER (4,5). Έκτοτε η μέθοδος βελτιώνεται τεχνολογικά, δεδομένου ότι περιλαμβάνει ηλεκτρονικά και οπτικά μέρη, των οποίων η εξέλιξη ακολουθεί την αλματώδη πρόοδο των τελευταίων χρόνων στον τομέα αυτό. Ωστόσο δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά ερευνητικά αποτελέσματα από την εφαρμογή της μεθόδου αυτής σε έργα εικαστικής τέχνης, στα οποία η χρήση των χρωστικών αποτελεί το βασικό στοιχείο αισθητικής έκφρασης, πολύ δε περισσότερο σε έργα βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, όπως είναι οι εικόνες, για τις οποίες ελάχιστες εργασίες φυσικοχημικής έρευνας έχουν μέχρι τώρα δει το φως της δημοσιότητας (1-3, 6-8). Η μέθοδος της υπέρυθρης ρεφλεκτογραφίας παρουσιάζει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα συγκριτικά με τις υπόλοιπες μεθόδους της ίδιας κατηγορίας. Επιτρέπει τη σύγχρονη παρατήρηση της ορατής και υπέρυθρης εικόνας δεδομένου ότι: α. παρέχει εύκολα και γρήγορα πληροφορίες που συνδέονται με μιά κατ’ αρχήν ταυτοποίηση των χρωστικών των πρώτων χρωματικών στρωμάτων, 6. δίνει τη δυνατότητα ανίχνευσης του αρχικού σχεδιαστικού σκαριφήματος -αν υπάρχει- ή των αρχικών σταδίων της δημιουργικής κατασκευαστικής διαδικασίας, δεδομένου ότι έχει τη δυνατότητα επέκτασης σε βάθος της πληροφορίας που προέρχεται από την προετοιμασία μέχρι τα επιφανειακά χρωματικά στρώματα, προεκτείνοντας έτσι, τα όρια αξιοποίησης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μήκους κύματος από 750 nm μέχρι και τα 2200 nm (υπέρυθρη περιοχή), γ. παρέχει τη δυνατότητα συλλογής και αξιοποίησης της ακτινοβολίας κατά στρώματα με χρήση ειδικών φίλτρων, που επιτρέπουν την καταγραφή της υπέρυθρης εικόνας προερχομένης από ολοένα αυξανόμενο βάθος, δ. οι συλλεγόμενες πληροφορίες αφορούν σχεδόν αποκλειστικά στα χρωματικά στρώματα και οπωσδήποτε δεν συγχέονται με εκείνες που προέρχονται από τα φέ-ροντα στοιχεία (όπως π.χ. το ξύλο ή ο καμβάς), πράγμα που συμβαίνει αναγκαστικά στις ακτινογραφίες, ε. ανιχνεύει και εντοπίζει νεώτερες ή παλαιότερες επιζωγραφήσεις, παντοειδείς επεμβάσεις ή ακόμα και αλλαγές στη χρωματική ή σχεδιαστική σύνθεση κάτω από τα επιφανειακά χρωματικά στρώματα. Κυρίως όμως, στ. συνδέεται με κατάλληλο σύστημα μαθηματικής επεξεργασίας της υπέρυθρης ηλεκτρονικής εικόνας με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών, έτσι ώστε να πολ-λαπλασιάζονται οι δυνατότητες ερμηνείας του οπτικού αποτελέσματος, παρέχοντας ένα τεράστιο πλήθος αξιόλογων συμπερασμάτων των οποίων η συλλογή πριν από λίγα χρόνια θα φαινόταν τουλάχιστον αδιανόητη.