Εισαγωγή

Η Υπατία είναι το ιδρυματικό αποθετήριο του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Αθήνας. Στόχος της λειτουργίας του αποθετηρίου είναι η συστηματική συλλογή, τεκμηρίωση, αποθήκευση και διαχείριση, η διατήρηση, η ανάδειξη και η κατά το δυνατόν ελεύθερη διάθεση στο Διαδίκτυο του επιστημονικού και εκπαιδευτικού περιεχομένου που δημιουργείται από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΙ Αθήνας:

• Σε συνεργασία με το ΕΔΕΤ διατηρεί το δικτυακό περιβάλλον του Αποθετηρίου και εξασφαλίζει την απρόσκοπτη πρόσβαση στο περιεχόμενό του
• Είναι υπεύθυνη για τις πολιτικές και τους κανονισμούς του αποθετηρίου που αφορούν την κατάθεση του υλικού, την πρόσβαση σε αυτό, τη διατήρηση αλλά και απόσυρσή του ακολουθώντας τις διεθνείς πολιτικές της ανοιχτής πρόσβασης και τα διεθνή πρότυπα διαλειτουργικότητας
• Είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία των προσωποποιημένων υπηρεσιών
• Εκπαιδεύει τις κοινότητες στη χρήση του

Δομή και περιεχόμενο του Αποθετηρίου

Το περιεχόμενο της «Υπατίας» δομείται σύμφωνα με το μοντέλο των κοινοτήτων (communities) και των συλλογών (collections) που υποστηρίζει το λογισμικό ανοιχτού κώδικα διαχείρισής του, το DSpace. Οι κοινότητες της «Υπατίας» αντιστοιχούν στις Σχολές και τη Διοίκηση του ΤΕΙ Αθήνας, όπως είναι διαμορφωμένη σήμερα. Οι κοινότητες της «Υπατίας» διαιρούνται σε υπο-κοινότητες και συλλογές που αντικατοπτρίζουν τα τμήματα και τις δραστηριότητές τους στην εκπαίδευση και την έρευνα. Ειδικότερα, η «Υπατία» περιλαμβάνει τις θεματικές συλλογές που αντικατοπτρίζουν τα γνωστικά αντικείμενα των Τμημάτων του ΤΕΙ Αθήνας και αποτυπώνει το ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Τμήμα του Αποθετηρίου αποτελεί η ψηφιακή συλλογή Αρχειακού και Μουσειακού υλικού του ιδρύματος. Φωτογραφικό υλικό, σχέδια, αφίσες, φυλλάδια, πτυχία, οδηγοί σπουδών, έντυπα, δελτία τύπου, αλλά και αντικείμενα παρουσιάζονται σε ψηφιακή μορφή αποτυπώνοντας την εξελικτική πορεία του Ιδρύματος στο πλαίσιο της ανώτατης τεχνολογικής εκπαίδευσης της χώρας μας.

Τα τεκμήρια που υποβάλλονται στην «Υπατία»:

• Είναι επιστημονικού, ερευνητικού, εκπαιδευτικού, διοικητικού, ιστορικού ή πολιτιστικού/ περιεχομένου που αφορούν το ΤΕΙ Αθήνας
• Δημιουργούνται στο ΤΕΙ Αθήνας από προσωπικό του ιδρύματος
• Είναι ολοκληρωμένα και σε οριστική μορφή για δημοσιοποίηση
• Περιλαμβάνουν το πλήρες κείμενο του τεκμηρίου. Σε ειδικές περιπτώσεις μπορούν να περιλαμβάνονται μόνο τα βιβλιογραφικά μεταδεδομένα
• Ο συγγραφέας έχει τη δικαιοδοσία να παραχωρήσει στο αποθετήριο το δικαίωμα της διάθεσης – σύμφωνα με τις πολιτικές πρόσβασης που ακολουθούνται από αυτό - και το δικαίωμα διατήρησης του τεκμηρίου.

Τα είδη των τεκμηρίων που γίνονται αποδεκτά για κατάθεση στην «Υπατία», καθορίζονται από τις πολιτικές και τους στόχους του αποθετηρίου. Ειδικότερα, γίνονται δεκτά:

• Άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια
• Άρθρα σε ημερήσιο & περιοδικό τύπο
• Πρακτικά συνεδρίων
• Αναρτημένες ανακοινώσεις (posters)
• Βιβλία / Μονογραφίες
• Κεφάλαια βιβλίων / μονογραφιών / σειρών
• Εγκυκλοπαιδικά λήμματα
• Βίντεο διαλέξεων & εκδηλώσεων
• Βίντεο μαθημάτων
• Ηχητικό υλικό
• Ενιαία σύνολα δεδομένων (Datasets)
• Εργασίες φοιτητών (πτυχιακές, μεταπτυχιακές)
• Εκπαιδευτικό υλικό (σημειώσεις και διαφάνειες)
• Μελέτες
• Ευρεσιτεχνίες
• Περιοδικές σειρές, ενημερωτικά δελτία
• Περιοδικές εκδόσεις
• Αρχειακό υλικό (φωτογραφικό υλικό, σχέδια, αφίσες, φυλλάδια, πτυχία, οδηγοί σπουδών, έντυπα, δελτία τύπου)
• Μουσειακό υλικό κ.ά.

Το υλικό στην «Υπατία» είναι κυρίως σε μορφή pdf αλλά το αποθετήριο δύναται να υποστηρίζει μεγάλο αριθμό και άλλων μορφοτύπων, και μεριμνά για τη διαχρονική διατήρηση των τεκμηρίων με όρους διαλειτουργικότητας και διαχείρισης των δεδομένων.

Πρόσβαση στο αποθετήριο

Τα έργα που κατατίθενται στο αποθετήριο είναι ελεύθερα προσβάσιμα από όλους, για εκπαιδευτικούς, επιστημονικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Για κάθε άλλη χρήση συμπεριλαμβανομένης και της εμπορικής, απαιτείται η άδεια του συγγραφέα ή/και του ΤΕΙ Αθήνας αναλόγως της περίπτωσης. Οι χρήστες αποδέχονται ότι σε οποιαδήποτε χρήση μεμονωμένων αντιγράφων του πλήρους κειμένου ή δημοσίευσης που βασίζεται ή χρησιμοποιεί εξολοκλήρου ή μερικώς έργο κατατεθειμένο στο αποθετήριο, θα αναφέρουν τον συγγραφέα/δημιουργό, τον τίτλο και την πλήρη βιβλιογραφική εγγραφή του έργου σύμφωνα και με την επιστημονική δεοντολογία.

Σε μερικές περιπτώσεις η πρόσβαση στα πλήρη κείμενα μπορεί να είναι περιορισμένη καθώς εξαρτάται από παραμέτρους που σχετίζονται με τη φύση, το είδος του υλικού και τα δικαιώματα διάθεσής του.

Όσον αφορά το αρχειακό υλικό του ΤΕΙ Αθήνας επισημαίνεται ότι τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο Ίδρυμα με εξαίρεση τα δημοσιεύματα του τύπου που αφορούν στο Ίδρυμα και έχουν συμπεριληφθεί στο αρχείο ή μεμονωμένα κείμενα στα οποία αποδίδεται και το δικαίωμα ανάλογα με την περίπτωση.

Όσον αφορά τα τεκμήρια του εκπαιδευτικού και ερευνητικού υλικού που περιλαμβάνονται στο αποθετήριο του ΤΕΙ Αθήνας ακολουθείται μία από τις ακόλουθες πολιτικές ανάλογα με το καθεστώς πνευματικών δικαιωμάτων που ισχύει σε κάθε περίπτωση.

Το ΤΕΙ Αθήνας βασίστηκε στη λογική των Creative Commons και ανέπτυξε τις ακόλουθες άδειες δημοσίευσης και πρόσβασης προς όφελος της ακαδημαϊκής κοινότητας.

• Ελεύθερη πρόσβαση
• ΤΕΙ Αθήνας πρόσβαση (μόνο μέσω IP του ΤΕΙ Αθήνας)
• Κλειστή πρόσβαση

Στην Ελεύθερη πρόσβαση, η πρόσβαση στα ψηφιακά τεκμήρια του αποθετηρίου είναι ελεύθερη και πλήρης, χωρίς κανένα περιορισμό, σε όλους τους χρήστες του Διαδικτύου. Οι χρήστες του ΤΕΙ αλλά και οι εξωτερικοί χρήστες θα μπορούν να διαβάζουν και να αποθηκεύουν τα τεκμήρια μέσα από το σύστημα του αποθετηρίου.

Στην ΤΕΙ Αθήνας πρόσβαση, η πρόσβαση στο πλήρες κείμενο είναι περιορισμένη και πραγματοποιείται αποκλειστικά από IP διευθύνσεις του ΤΕΙ Αθήνας, αφορά δηλαδή μόνο τους (εσωτερικούς) χρήστες της ακαδημαϊκής κοινότητάς του. Η πολιτική αυτή εξυπηρετεί ιδιαίτερα το Ίδρυμα αλλά και τους δημιουργούς οι οποίοι έχουν δημοσιεύσει μελέτες, άρθρα, έρευνες σε περιοδικά που έχουν περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων από τους εκδότες. Η βιβλιοθήκη του ΤΕΙ Αθήνας θα συστήνει την επικοινωνία των δημιουργών με τους εκδότες τους και θα παραπέμπει σε πηγές όπως το SHERPA/RoMEO που διαθέτουν πληροφορίες για τις πολιτικές πνευματικής ιδιοκτησίας και δημοσίευσης των εκδοτών.

Τέλος, στην Κλειστή πρόσβαση οι χρήστες δεν θα έχουν πρόσβαση στο πλήρες κείμενο αλλά μόνο την δυνατότητα να δουν τα μεταδεδομένα του (πχ τίτλο, συγγραφέα, περίληψη κλπ).

Υποβολή τεκμηρίων (αυτό-αρχειοθέτηση) στο αποθετήριο, διαδικασίες εκκαθάρισης αδειών και Creative Commons

• Τα τεκμήρια υποβάλλονται στην «Υπατία» από τα μέλη του ΤΕΙ Αθήνας ή κατόπιν αιτήματός τους από το προσωπικό της βιβλιοθήκης.
• Η υποβολή των τεκμηρίων συνοδεύεται απαραίτητα από τη αποδοχή της «Άδειας κατάθεσης».
• Τα μέλη (διδακτικό προσωπικό και φοιτητές) της κοινότητας του ΤΕΙ Αθήνας καταθέτουν το έργο τους στην Υπατία για την εξυπηρέτηση των παρακάτω σκοπών: α) για την ελεύθερη διάθεσή τους μέσω του Παγκόσμιου Ιστού και την αξιοποίησή του στην έρευνα και την εκπαίδευση, β) για λόγους διατήρησης και αρχειοθέτησης του ερευνητικού προϊόντος του Ιδρύματος γ) για τη χρήση του στη μέτρηση της ερευνητικής παραγωγής απαραίτητη για την αξιολόγηση του Ιδρύματος

Η εγκυρότητα, η αυθεντικότητα και το περιεχόμενο των τεκμηρίων αποτελούν ευθύνη του δημιουργού τους.

• Τα πνευματικά δικαιώματα για τα υποβληθέντα τεκμήρια παραμένουν στο συγγραφέα/δημιουργό, με εξαίρεση πνευματικά δικαιώματα που έχουν παραχωρηθεί σε τρίτους.
• Σε περίπτωση παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων το σχετικό τεκμήριο απομακρύνεται άμεσα.
• Τα τεκμήρια μπορούν να κατατίθενται στην «Υπατία» σε οποιοδήποτε χρόνο, αλλά θα διατίθενται σε δημόσια προβολή σύμφωνα με τους χρονικούς περιορισμούς που τίθενται από τον εκάστοτε εκδότη ή χρηματοδότη της έρευνας.

Στη λογική των Creative Commons, όπου ο δημιουργός που αυτό-αρχειοθετεί το πόνημά του, χορηγεί και την άδεια χρήσης του έργου του σύμφωνα με τις τρεις πολιτικές πρόσβασης που χρησιμοποιεί το αποθετήριο του ΤΕΙ Αθήνας και αναπτύσσονται παραπάνω.

Μεταδεδομένα

Οι εργασίες που βρίσκονται στο αποθετήριο τεκμηριώνονται και οι καταγραφές αυτές παράγουν τα μεταδεδομένα τους. Τα μεταδεδομένα περιγράφουν τα βασικά στοιχεία αλλά και το περιεχόμενο των τεκμηρίων, το διασυνδέουν με άλλα σχετικά ή συνδεόμενα τεκμήρια και επιτρέπουν την ταυτοποίηση, αναζήτηση, ομαδοποίηση και ανάκτηση των τεκμηρίων, όπως και τη διαχείρισή τους. Τα μεταδεδομένα δημιουργούνται πάνω σε προκαθορισμένες φόρμες κατά την αυτό-αρχειοθέτηση από τους ίδιους τους δημιουργούς και ελέγχονται από το προσωπικό της βιβλιοθήκης κατά την διαδικασία αποδοχής των εργασιών στο αποθετήριο. Τα μεταδεδομένα της «Υπατίας» είναι ανοιχτά σε όλους μέσω της ιστοσελίδας του αποθετηρίου. Μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν με την προϋπόθεση ότι δίνεται πάντα η διασύνδεση με το αποθετήριο.

Προστασία προσωπικών δεδομένων

Τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγονται κατά την εγγραφή των χρηστών στο αποθετήριο εμπίπτουν σε όλες τις σχετικές διατάξεις περί εμπιστευτικότητας και δεν δίνονται πουθενά αλλού.

Ψηφιακή διατήρηση

Σκοπός της ψηφιακής διατήρησης είναι η διασφάλιση της ακεραιότητας του επιστημονικού αποθέματος του ΤΕΙ Αθήνας και της δυνατότητας των χρηστών να ανακτούν και να αναπαράγουν το ψηφιακό περιεχόμενο σε βάθος χρόνου, ανεξάρτητα από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η πολιτική διατήρησης που ακολουθείται είναι η μετανάστευση (migration) η οποία επιτρέπει την μεταφορά των ψηφιακών τεκμηρίων από ένα δεδομένο περιβάλλον λογισμικού σε ένα άλλο ή από μια γενιά υπολογιστών σε μια αμέσως επόμενη, διατηρώντας ακέραιο το ψηφιακό περιεχόμενο.

Απόσυρση τεκμηρίων

Το Αποθετήριο λειτουργεί και ως αρχείο της επιστημονικής και εκπαιδευτικής παραγωγής του Ιδρύματος. Με βάση αυτή τη λογική δεν υπάρχει ουσιαστικά απόσυρση τεκμηρίων. Είναι δυνατόν σε περιπτώσεις νομικών ή διαχειριστικών εμποδίων να αποσύρεται ένα τεκμήριο χωρίς να διαγράφεται από το σύστημα, αλλά απλώς να μην είναι πλέον ορατό στο κοινό, ενώ τα μεταδεδομένά του μπορούν να παραμένουν ή όχι ορατά. Μπορεί να γίνει οριστική και πλήρης διαγραφή από το Αποθετήριο όταν:

• Υπάρχει αποδεδειγμένη λογοκλοπή ή παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων
• Συντρέχουν νομικές κυρώσεις
• Τίθεται θέμα εθνικής ασφάλειας
• Υπάρχει αλλοίωση ή πλαστογράφηση ερευνών ή/και ερευνητικών αποτελεσμάτων