Most museums in Greece with metals collections cannot undertake the necessary examination of
their objects by X-Ray Radiography, because there are limited funds to purchase such an in-house
system, and the laws for the management of cultural heritage in Greece does not allow for removal
of museum objects for such analyses without permit, which is often difficult to obtain. Under the
initiative of the European 6th Framework funded project PROMET, the TEI of Athens set up a
portable X-Ray Radiographic unit to examine the collection of iron and copper alloy objects from
the Museum of Ancient Messene in Greece in-situ.
The collection includes different types of artifacts from copper and iron alloys (weapons, toolsinstruments,
accessories of doors and furniture, decorative artifacts, vessels, figurines-statuettes).
Around 1000 objects were examined using the portable X-Ray radiographic system, in order to
distinguish the characteristic technological features and to survey the condition of the artifacts.
The paper describes the feasibility of using such a portable system to examine large archaeological
collections of metal objects, which is considered a necessary first-step before undertaking
conservation treatment. Furthermore, the interesting features and condition of the museum metal
artifacts in Ancient Messene are described. For example, the iron artifacts exhibit clear signs of
active corrosion, but it is not always easy to determine the exact amount of remaining metal or the
initial shape and form of the artifact. Artifacts made by copper alloys - were either cast or
hammered or both, but sometimes it was difficult to distinguish these two manufacturing
techniques by visual inspection alone, especially for thin and small objects. Also, some of the
artifacts exhibit surface decoration and features, not always visible, due to the presence of thick
corrosion layers. An interesting example was the case of a copper alloy shield from the end of 4thbeginnining
of 3rd c. B.C., where the X-ray radiographic system identified a decorative-motif and
epigraphy on the surface, which was not clearly visible prior to the examination with the system.
The first step included the purchase of a used Military Tubestand X-Ray Apparatus, MobilePortable,
manufactured by Picker X-Ray Corp. The portable X-Ray Radiography unit was
purchased for a small cost, around 1.700 Euros. The system was transferred by car to the museum
of Ancient Messene for analyses of the objects. The results in terms of determining the amount of metal remaining and impression of details of the objects were very good, but a problem was the long working time when the films had to be developed at a local hospital with the necessary
facilities.
Thus, it was considered necessary to make the radiography system more feasible for use in-situ, by also developing the films in-situ, which involved the purchase of a portable film processor Curix
60 manufactured by Agfa. The system exhibits the following advantages: top quality, low operating costs, simplicity of use, and ease of servicing and environmental protection. The film
processor cost around 4.700 Euros.
Examining over 1000 objects of different shapes and dimensions in two days required operating
the system 8 hours each day. For the examination of these objects, 85 radiographic films (dimensions 24X30 and 35X35), 8 bottles of developer liquid and 5 bottles of fixer liquid were used. The total cost of the supplies was around 400 Euros.
The portable radiography system worked well in examining all the metal objects from Ancient
Messene, because it could be applied easily in-situ in the storage room of the museum. The films
could also be easily developed with the portable film processor in the bathroom near the storage
room. The examination was considered essential so that the conservator(s) can make the necessary
decisions on how to clean and/or stabilize the metal artifacts.
Τα περισσότερα μουσεία στην Ελλάδα με μεταλλικές συλλογές δεν μπορούν να συμβάλλουν για την απαραίτητη εξέταση των αντικειμένων με ραδιογραφία ακτίνων Χ, καθώς υπάρχουν περιορισμένα κονδύλια για την αγορά ενός τέτοιου εσωτερικού συστήματος και οι νόμοι για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα δεν επιτρέπουν τη μετακίνηση μουσειακών αντικειμένων για τέτοιες αναλύσεις χωρίς άδεια, η οποία είναι συνήθως δύσκολο να αποκτηθεί. Κάτω από την πρωτοβουλία του PROMET, ευρωπαϊκού προγράμματος χρηματοδοτούμενου από το 6ο πλαίσιο εργασίας, το ΤΕΙ της Αθήνας απέκτησε ένα φορητό ακτινογραφικό σύστημα για να εξετάσει επιτόπου μία συλλογή αντικειμένων από σίδηρο και κράματα χαλκού από το Μουσείο της Αρχαίας Μεσσήνης στην Ελλάδα.
Η συλλογή περιλαμβάνει διαφορετικούς τύπους αντικειμένων από κράματα χαλκού και σίδηρο (όπλα, εργαλεία, εξαρτήματα θυρών και επίπλων, διακοσμητικά αντικείμενα, αγγεία, αγαλματίδια). Περίπου 1000 αντικείμενα εξετάστηκαν με ένα φορητό ακτινογραφικό σύστημα, ώστε να διακριθούν τα χαρακτηριστικά τεχνολογικά χαρακτηριστικά και να διερευνηθεί η κατάσταση των αντικειμένων
Αυτό το άρθρο περιγράφει την καταλληλότητα της χρήσης ενός τέτοιου φορητού συστήματος για την εξέταση μίας μεγάλης αρχαιολογικής συλλογής μεταλλικών αντικειμένων, κάτι που θεωρείται ένα πρώτο απαραίτητο βήμα πριν την ανάληψη της επέμβασης συντήρησης. Επιπρόσθετα, τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά και η κατάσταση των μεταλλικών αντικειμένων από την Αρχαία Μεσσήνη περιγράφονται. Για παράδειγμα, τα σιδερένια αντικείμενα παρουσιάζουν καθαρά ίχνη ενεργής διάβρωσης, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να προσδιοριστεί το ποσοστό του εναπομείναντος μεταλλικού πυρήνα ή το αρχικό σχήμα και φόρμα του αντικειμένου. Τα αντικείμενα από κράματα χαλκού ήταν χυτά ή σφυρήλατα ή και τα δύο, αλλά μερικές φορές ήταν δύσκολο να διακριθούν αυτές οι δύο τεχνικές κατασκευής με οπτική παρατήρηση μόνο, ειδικά τα λεπτά και μικρά αντικείμενα. Επίσης, κάποια από τα αντικείμενα παρουσίαζαν επιφανειακή διακόσμηση και χαρακτηριστικά, τα οποία δεν ήταν πάντα ορατά εξαιτίας της παρουσίας παχιών στρωμάτων διάβρωσης. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ήταν η περίπτωση μίας ασπίδας από κράμα χαλκού του τέλους του 4ου-αρχών του 3ου αιώνα π.Χ., όπου το ραδιογραφικό σύστημα αναγνώρισε ένα διακοσμητικό μοτίβο και μία επιγραφή στην επιφάνεια, η οποία δεν ήταν ορατή με ευκολία πριν από την εξέταση με το σύστημα.
Το πρώτο βήμα αφορούσε την αγορά ενός μεταχειρισμένου φορητού ακτινογραφικού συστήματος Military Tubestand X-Ray Apparatus, Mobile-Portable, κατασκευασμένο από την Picker X-Ray Corp. Το φορητό ακτινογραφικό σύστημα αγοράστηκε σε χαμηλό κόστος, γύρω στα 1.700 ευρώ. Το σύστημα μεταφέρθηκε με αυτοκίνητο στο Μουσείο της Αρχαίας Μεσσήνης για την ανάλυση των αντικειμένων. Τα αποτελέσματα, όσον αφορά τον προσδιορισμό του εναπομείναντος μεταλλικού πυρήνα και την αποτύπωση των λεπτομερειών των αντικειμένων, ήταν πολύ καλή, αλλά ένα σημαντικό πρόβλημα ήταν η χρονοβόρα διαδικασία της εμφάνισης των φιλμ σε ένα τοπικό νοσοκομείο με όλες τις απαραίτητες ευκολίες.
Για αυτό το λόγο, κρίθηκε απαραίτητο να γίνει το σύστημα πιο κατάλληλο για επιτόπια εφαρμογή, με το να αναπτύσσονται επί τόπου και τα φιλμ. Αυτό οδήγησε στην αγορά ενός φορητού εμφανιστηρίου, του Curix 60, κατασκευασμένου από την Agfa. Το σύστημα παρουσιάζει τα ακόλουθα προτερήματα: υψηλή ποιότητα, χαμηλό κόστος λειτουργίας, απλότητα στη χρήση και ευκολία στο σέρβις και περιβαλλοντική προστασία. Το εμφανιστήριο κόστισε περίπου 4.700 ευρώ.
Εξετάζοντας περίπου 1000 αντικείμενα διαφόρων σχημάτων και διαστάσεων σε δύο ημέρες, χρειάστηκε να λειτουργήσει το σύστημα 8 ώρες την ημέρα. Για την εξέταση αυτών των αντικειμένων, 85 ακτινογραφικά φιλμ (διαστάσεων 24X30 και 35X35), 8 φιάλες υγρού εμφάνισης και 5 φιάλες υγρού στερέωσης χρησιμοποιήθηκαν. Το συνολικό κόστος των αναλωσίμων ήταν γύρω στα 400 ευρώ.
Το φορητό ακτινογραφικό σύστημα δούλεψε ικανοποιητικά για να εξεταστούν όλα τα μεταλλικά αντικείμενα από την Αρχαία Μεσσήνη, γιατί μπορούσε εύκολα να δουλέψει επιτόπου στον αποθηκευτικό χώρο του Μουσείου. Τα φιλμ, επίσης, μπορούσαν εύκολα να εμφανιστούν με το φορητό εμφανιστήριο τοποθετημένο στο μπάνιο δίπλα στην αποθήκη. Η εξέταση αυτή ήταν απαραίτητη, ώστε ο συντηρητής να μπορεί να πάρει τις απαραίτητες αποφάσεις σχετικά με τον καθαρισμό και/ή τη σταθεροποίηση των μεταλλικών αντικειμένων.